Düzenli yolcu taşımacılığının önemi nedir?

[Savaş Gündoğan]

Araç kullanmak işimizin bir parçasıdır. Bir fabrikada çalışmak veya araç kullanmak aynı şeydir, her ikisinde de işimizi yaparız. Yolcu taşımacılığı ise biraz daha hoşgörü, biraz daha özen ister. İyi bir psikolojiye sahip olmak, çevrenizde olan olaylara zamanında cevap verebilmek, zinde olmak, aracı iyi tanımak, insanları iyi tanımak yine işimizin bir parçasıdır.

Yaptığımız işi en iyi ve en doğru şekilde yapmak, yolcularımızın haklarını bilmek, onların sağlıklı, rahat ve güvenli bir yolculuk yapmasını sağlayacak tedbirleri almak bizim görevimizdir.

Bu nedenle kanunda geçen yolcu hakları nelerdir, yolcu taşımacılığındaki zaman kavramları nedir, ücretler nasıl belirlenir vb. konuları sürücüler bilmek sorundadır. Ders notunun amacı da bunları sürücülere öğretmektir.

Yolcu taşımacılığının önemi

Türkiye'de yolcu ve yük taşımacılığının %95,2 si karayolu ile yapılmaktadır. Bazı kentlerimizde trafiğe kayıtlı tanker, otobüs ve kamyon sayısı nüfus başına ifade edilebilecek boyutlara ulaşmıştır.
Karayollarında binek otomobilleriyle kamyon, tanker, otobüs ve tır gibi ağır vasıtaların böylesine iç içe seyrettiği bir başka AB ülkesi yoktur. Trafiğe kayıtlı otobüslerin %22 si kazaya karışmıştır. Kamyonlarda da bu durum farklı değildir. Ölümlü kazaların % 64 ü şehirlerarası yollarda meydana gelmektedir.

Yurdumuzda ticari amaçla yük ve yolcu taşımacılığında kamu adına hizmet ifa eden şoför esnafının hizmet özelliğine göre eğitilmesi, şoför-yolcu, yolcu-şoför ilişkilerinin geliştirilmesi ve kamuya sunulan hizmetlerin iyileştirilmesi amacıyla 4925 sayılı karayolu taşıma kanunu ve buna bağlı yönetmelik yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Bu yönetmeliğin amacı 4925 sayılı karayolu taşıma kanununda yer alan karayolu taşımalarını ülke ekonomisinin gerektirdiği şekilde düzenlemek taşımada düzeni ve güvenliği sağlamak, taşıma işinde istihdam edilenlerin niteliklerini, haklarını ve sorumluluklarını belirlemek, karayolu taşımalarının diğer taşıma sistemleri ile birlikte birbirini tamamlayıcı olarak hizmet vermesini, denetimini ve mevcut imkanların daha yararlı bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır.

Şehirlerarası yollarda yük ve yolcu taşımacılığı yapan tüm araçların şoförleri için “ticari taşıt kullanma belgesi” yerine “SRC Belgesi” sahibi olmaları zorunluluğu getirilmiş, belgesiz araç kullananlara ağır cezai müeyyideler uygulanması öngörülmüştür.

4925 SAYILI KARAYOLU TAŞIMA KANUNU’NDA VE BAĞLI KARAYOLU TAŞIMA YÖNETMELİĞİNDE GEÇEN BAZI TANIMLAR:

Bakanlık: Ulaştırma Bakanlığını,

TaŞıma iŞleri: taşımacılık, acentelik, taşıma işleri komisyonculuğu, nakliyat ambarı ve kargo işletmeciliğini,

TaŞıma iŞleri iŞletmecisi: taşıma işlerinde faaliyette bulunacak taşımacı, acente, taşıma işleri komisyoncusu, nakliyat ambarı ve kargo işletmecisini,

Sorumluluk sigortası: bu kanunun 18. maddesinde ihdas edilen “zorunlu karayolu taşımacılık mali sorumluluk sigortasını,

TaŞıma: yolcunun taşıta bindiği veya eşyanın taşımacıya teslim edildiği yerden varış noktasına götürülmesini

TaŞımacı: taşımacı yetki belgesine sahip olan ve kendi nam ve hesabına taşımayı bir ücret karşılığı üstlenen gerçek ve tüzel kişiyi,

EŞya (yük): insandan başka taşınabilen canlı-cansız her türlü nesneyi,

KalkıŞ noktası: yolcunun taşıta bindiği veya eşyanın taşımacıya teslim edildiği yeri,

VarıŞ noktası: yolcu bileti veya taşıma senedinde gösterilen yolcu veya eşyanın götürülmek istendiği yeri,

Yolcu: taşıtı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında taşıtta bulunan kişileri,

Yolcu bileti: Yetki belgesi sahibi ile yolcu arasında akdedilen, yolcunun taşınması yükümlülüğünü içeren ve bu Yönetmelikte belirtilen şekil ve şartları ihtiva eden ve yolcuya verilmesi zorunlu olan belgeyi,

Uluslar arası taŞıma: Türkiye’den veya Türkiye’ye karayoluyla; Türkiye üzerinden karayoluyla transit, Türkiye’ye deniz yolu, demir yolu, hava yolu ile gelip karayolundan üçüncü ülkelere yapılan taşımaları,

Düzenli sefer: belirli bir zaman ve ücret tarifesine göre tespit edilmiş bir güzergahta, önceden açıklanmış, yerleşme birimleri arasında yapılan taşımaları,

Arızi sefer: aynı taşıtla bütün güzergah boyunca aynı yolcu grubunun taşınması ve kalkış noktasına geri getirilmesi şeklindeki “kapalı kapı seferleri” ile gidişi dolu, dönüşü boş veya gidişi boş, dönüşü dolu seferleri,

Mekik sefer: birden fazla gidiş ve dönüş seferinde aynı kalkış yerinden aynı varış yerine önceden gruplandırılmış yolcuların taşınmasını,

Motorlu taşıt: Karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan ve makine gücüyle yürütülen aracı veya taşıtı,

Kamyon: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tondan fazla olan ve eşya veya yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıtı,

Kamyonet: İzin verilebilen azami yüklü ağırlığı 3,5 tonu geçmeyen ve eşya veya yük taşımak için imal edilmiş motorlu taşıtı,

Karayolu: Trafik için kamunun yararlanmasına açık olan arazi şeridi, yol, otoyol, köprüler ve benzeri yapı ve alanları,

Otobüs: Yapısı itibariyle insan taşımak için imal edilmiş ve şoförü dahil 9 kişiden fazla yolcu taşımaya uygun olan motorlu taşıtı,

1) Küçük otobüs (minibüs): Şoförü dahil 9 ile 15 adet arasında oturma yeri olan otobüsü,

2) Büyük otobüs: Şoförü dahil 15 adetten fazla oturma yeri olan otobüsü,

Otomobil: Yapısı itibariyle sürücüsü dahil en çok 8 koltuk kapasitesine sahip olan ve yolcu taşımak için imal edilmiş motorlu taşıtı,

Mesleki yeterlilik belgesi: Bu Yönetmelik kapsamındaki faaliyetlerde bulunanların yine bu yönetmelikte öngörülen mesleki yeterlilik eğitimini alan ve/veya yapılacak olan sınavlarda başarılı olanlara verilecek belgeyi,

Mesleki yeterlilik eğitimi : Bu Yönetmelik kapsamındaki faaliyetlerle ilgili bir mesleki yeterliliğin kazandırılması amacıyla verilecek eğitimi,

Mesleki yeterlilik: Mesleğin icrası ile ilgili eğitim, bilgi, beceri ve donanıma sahip olmayı,

TaŞıt belgesi: Yetki belgesi sahibinin kullanacağı taşıtların niteliğini ve sayısını liste halinde gösteren yetki belgesinden ayrı, yetki belgesinin eki olarak düzenlenen belgeyi, Gerçek ve/veya tüzel kişilerin adlarına kayıtlı taşıtlar herhangi bir yetki belgesi sahibinin taşıt belgesinde kayıtlı ise, bir başka yetki belgesi sahibinin taşıt belgesine kayıt ettirilmek için beyan edilemez.

TaŞıt kartı: Bir taşıtın yalnız bir yetki belgesinin eki taşıt belgesinde kayıtlı olduğunu ve bu belge altında çalıştırılabileceğini gösteren belgeyi,

Yetki belgesi sahipleri, taşıt kartlarının asıllarını taşıtlarında bulundurmak zorundadırlar.

Bu hususa aykırı hareket eden yetki belgesi sahiplerine ait taşıtların terminallere, yükleme veya boşaltma noktalarına giriş, çıkışlarına, sınır kapılarından ise çıkışlarına, Yönetmeliğin 74 üncü maddesinde belirtilen yetkili görevliler tarafından izin verilmez.

Yolcuların ve eşyaların uygun yerlerde indirilmesine ise izin verilir.

Taşıt kartları düzenlenirken, taşıt kartına, yetki belgesi sahibinin ticari unvanı, yetki belgesinin türü ve numarası, taşıt kartının geçerlilik süresi, taşıtın markası, cinsi, modeli, plakası ve rengi yazılır.

Oto kiralama iŞletmecisi: Müşterilerine ticari amaçla sürücülü veya sürücüsüz olarak 15+1 ve daha az koltuk kapasitesine sahip yolcu taşımaya mahsus taşıtları yurtiçinde ve/veya uluslararasında olmak üzere, yazılı bir sözleşmeye dayanan bir bedel karşılığı ve belli bir süre için kiraya vermek şeklinde faaliyet gösterecek gerçek ve tüzel kişileri,

TaŞıma hattı: Düzenli yolcu taşımacılığında, taşımanın başladığı kalkış noktası ile bittiği varış noktasındaki yerleşim yerlerini,

TaŞıma güzergahı: Taşımanın başladığı kalkış noktasından bittiği varış noktasına kadar ara duraklar da dahil takip edilen yolu,

Yetki belgesi: Bu Yönetmeliğin kapsamında faaliyette bulunacak gerçek ve tüzel kişilere çalışma izni veren ve Bakanlıkça düzenlenen belgeyi, İfade eder.