Genel Araştırma

KOLTUKLAR Koltukların Tanımı Araç içinde sürücü ve yolcuların rahat bir şekilde oturmalarını, yolculuk yapmalarını, gerektiğinde hafifçe yatarak uzanmalarını sağlayan araç iç yapısıdır. Koltuklar sürücü ve yolcuların en rahat, terlemeden oturmalarını sağlayacak özelliklerde olmalıdır. Bu özelliklere son dönemlerde rahatlığı sağlayacak ekler ve kısımlar geliştirilmiştir. Buna en iyi örnek yan desteklerdir. Koltuklar sürücü, yolcu ve bebek koltukları olarak çeşitlendirilir. Kamyon otobüs ve kamyonetlerin sürücü ve yolcu koltuklarında çok büyük farklar vardır. Sürücü koltuklarında yukarı aşağı ayarları vardır. Yolcu koltuklarında bu sistem yoktur. Sürücü ve yolcuların rahat hareket etmelerini sağlayacak yükseklik, genişlik, omuz, diz ve baş aralığı olmalıdır. Şekil 1.1' de bu ölçüler görülmektedir. Koltuğun Parçaları Bağlama sistemleri (kızaklı), sırtlık (arkalık), oturma selesi, başlık, iskelet, dolgu malzemeleri, ayarlama kolları koltuğun parçalarıdır. Koltuk Kızakları Kızaklar bazı araçlarda gövde tabanına perçinle sabitlenmiş veya cıvatalı birleştirme yöntemi ile bağlanmıştır. Çoğunlukla cıvatalı birleştirme yöntemi ile karşılaşılır. Koltuğun araç gövdesine bağlanmasını sağlar. Alt kısmı dişi, koltuğun kendisine bağlı kısmı ise erkek geçmeli yapılmıştır. Koltuk kısmındaki kızak ayağı iskeletle birleşik yapıdadır. Kızak koltuğun ileri geri hareket etmesine izin verecek şekilde yapılmıştır. Hareket etme aralığı aracın özelliğine ve yapısına göre değişir. Bazı araçlarda ayaklar sabit bağlıdır. Özellikle arka koltuklar sabittir. Yolcu taşıma araçlarında, yolcu koltukları sabit yapılmıştır. İleri geri ayarlanamaz. Sadece sırtlıklar ayarlanabilir. Kızakların çerçeve kısmı çelik sac, boru ve dikdörtgen profilden yapılmıştır. Koltuk Arkalığı Sürücü ve yolcuların oturduklarında sırt kısmının geldiği bölümdür. İç kısmı yaylı iskelet şeklindedir. Yaylar Z şeklinde, plastik kaplamalı küçük helezon veya çubuk şeklinde olabilir. Yayların üst kısmı dolgu malzemesi ve onun üzerine de kılıf (yüz) ile kaplanmıştır. Son dönemlerde üretilen koltuklarda yan destekler konulmuştur. Koltuğa oturan kişinin vücut yanlarını destekler. Oturan kişinin sırtının tam desteklenmesinin yanında yandan destekleyerek fazla zorlanmadan dik durmasını sağlar. Sağa sola kaymayı önler. Bu şekilde rahatlık sağlar. Koltuk Altı (Oturma Selesi) Yolcu ve sürücünün oturduğu koltuk kısmıdır. Oturma kısmı yaylı veya çelik sacdan yapılmıştır. Yaylı yapılanların esneme özelliği vardır. Bu esneme fazla olduğu zaman koltuk kısa sürede çökme yapar. Lüks araçlarda koltuğun esnemesi için amortisör sistemi konulmuştur. Oturma selesinin altı sacdan yapılmıştır. Koltuk Başlıkları Arkadan ani gelen bir çarpma sırasında koltuk üzerinde oturan kişinin baş kısmı aniden geri gider. Bu durum boyun kırılmalarına sebep olur. Bu gibi durumlarda oturanların boyun kırılmalarını engellemek için koltuğun üst kısmına monte edilmiştir. Koltuk yapısına benzer iskelet, dolgu ve kılıftan oluşur. Silindirik ve ayarlama kademeleri bulunan kolları koltuğun içine girer. Koltukla birleşme noktalarına sabitleme somunları ve mandalı konulmuştur. Bu elemanların plastikten yapılanları vardır. Koltuğun iç kısmında plastik yataklandırma yapılır. Plastik yataklar hem sıkı tutar hem de ses yapmayı engeller. Otomobillerde arka koltukların üzerine takılan başlıklar genellikle sabittir. Hareketli yapılanları da vardır. Koltuk İskeleti Koltuğun tüm parçalarını üzerinde taşıyan metal esaslı malzemelerdir. Çelik yay, sac ve bazı araçlarda çelik halatlardan yapılır. Çerçeve kısmı ve bazı araçlarda taban kısmı çelik sac malzemeden yapılır. Ara döşemeleri yay ve halattan yapılır. Koltukların Malzemesi Koltukların iskeleti çelik esaslı malzemelerden yapılır. Dolgu kısmı değişik bitki gövde ve yapraklarından, süngerden, ayar kolları plastik ve metal malzemelerden yapılır. Yüzey döşeme malzemesi olarak kumaş, plastik çeşitleri ve deri kullanılır. Özel yapım otomobillerin derileri, üreticinin kendisi tarafından üretildiği durumlarda vardır. Çünkü koltuk malzemeleri yanmaya karşı dayanıklı, terlemeyi önleyecek özellikte olmalıdır. Koltuk Dolgu Malzemeleri Eski tip araçlarda özel ağaç, kendir ve değişik bitki yaprakları ve benzeri malzemeler dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. Son dönemlerde tüm araçlarda sünger dolgu malzemesi kullanılmaktadır. Sünger dolgu malzemesi parçalanmış sünger şeklinde olduğu gibi kalıp döküm şeklinde de yapılır. En çok kullanılan kalıp dökümdür. Montaj Metotları Koltukların montajı kızakların ya da ayakların araç tabanına sabitlenmesi ile yapılır. Bazı koltuklar tek taraftan vidalı birleştirme yöntemi ile bağlanır. Gerek çift taraflı bağlamada gerekse tek taraflı bağlamada vidaların gevşememesi için tedbir alınmalıdır. Çoğu araçta vidaların bağlanması sırasında vida yuvasına ve dışına silikon sürülmelidir. Koltuklar gövdeye üç şekilde bağlanır.  Sabit bağlamalı koltuklar  Kızaklı bağlama yöntemi  Geçmeli koltuklar Sabit Bağlamalı Koltuklar Yolcu taşıma taşıtlarında koltuklar cıvata somunlu veya saplama somunlu sistemle araç tabanına bağlanmıştır. Kızaklı Bağlama Otomobillerde önde bulunan yolcu ve sürücü koltukları kızaklı bağlanmıştır. 1.4.3. Geçmeli Koltuklar Otomobillerin arka kısmındaki koltuk arkalığının bağlantılarında kullanılır. Aracın arka kısmında gövde üzerinde koltuğun mandalının geçeceği kısım yapılmıştır. Koltuk mandalları üstten bu kanallara geçirilir. Koltuğun alt kısmının oynamaması için bazılarında cıvatalı birleştirme yapılır. Bazılarında ise koltuk alt kısmı arkalığı sıkıştırılır. Öne yatabilen arka koltuklar yanlardan mandallama yöntemi ile sırtlıkları sabitlenir. Mandaldan kurtarılınca öne ya da arkaya yatırılabilir. Bu tür koltukların oturma seleleri ile sırtlıkları mafsallı birleştirme yöntemi ile birbirine bağlanmıştır. Koltuk Ayarlama Sistemleri Koltuk Ayarlama Kolları Koltukların aşağı yukarı, öne arkaya ve sırtlığının öne arkaya ayarlanmasını sağlayan sistemlerdir. Sonsuz vida dişli veya kilitli dişli sistemleri kullanılmıştır. Ayarlama Yöntemleri Koltuklar yukarı aşağı ve ileri geri ayarlanır. Yukarı aşağı ayar, sürücü koltuklarında kullanılır. Sosuz vida ve kremayer dişli ayarlama çeşitleri vardır. Sonsuz vida dişli sisteminde ayarlama kolu ayar somununu hareket ettirir. Kol çevrildikçe somun yukarı aşağı ya da ileri geri hareket eder. Bu sırada yükseklik ya da yaslanma ayarlanır. Kramayer dişli ayarlama sistemlerinde; kumanda sistemi dişli kilitleme mandalını dişliden kurtarır. Sabit mandallılarda dişli hareket ettirilir. Kumanda kolu dişliyi mandaldan kurtarır. Kilitleme mandalı sabit ya da hareketli yapılır. Sabit mandal koltuk çerçevesi üzerine bağlanmıştır. Dişlinin serbest kalması ile koltuk ileri geri veya yukarı aşağı hareket ettirilir. İleri geri hareket çok kullanılır. Geri hareket sürücü veya yolcunun uyguladığı basınçla olur. Geri gelme, geri getirme yayı ya da amortisörü tarafından gerçekleştirilir. Dişli tiplerde ayarlama kolları, sonsuz vida dişlilerde ayarlama tamburları kullanılmıştır. HAVALANDIRMA SİSTEMLERİ Aracın kabin içi; içeri giren egzoz gazları, motorun çalışması sırasında etrafında oluşan buhar ve gazlar, dış çevreden gelen zararlı gazlarla dolar. Bu zararlı gazlar uzun süre solunduğunda araç içinde bulunan sürücü ve yolcuların sağlığına zarar verir. Zararlı gazların temizlenmesi gerekir. Temizleme işlemi aracın sürücüsüne ve yolculara zarar vermemelidir. Bu zararları önlemek için kabin iç kısmına havalandırma kapak ve kanatçıkları yerleştirilmiştir. 2.1. Havalandırma Sistemi Tanımı Aracın iç kısmına hava üflenmesini, araç içindeki kirli havanın dışarı çıkarılmasını sağlayan kapakçık ve kanatlardır. Ön göğüs ve arka yan kısımlara yerleştirilmiştir. 2.2. Havalandırma Sistemi Parçaları Sabit ve ayarlanabilir kanatlı çeşitleri vardır. Sabit havalandırma kanalı tek parça kapakçık ve kanaldan oluşur. Ayarlanabilir yapılan havalandırma kapakları kanalın uç kısmında bulunan kapak gövdesi, kanat gövdesi, kanatlar ve açma kapama mekanizmasından oluşur. Kapak gövdesi, göğüslük üzerine havalandırma kapakçığının sabit bir şekilde bağlanmasını sağlar. Kanatçık, açma kapama mekanizması, hava akış ve yönlendirme kanatçıklarına yataklık görevi yapar. Kumanda sistemlerinin tamburlu, çevirmeli, sürgülü ve manivelalı çeşitleri vardır. Kademe durumları gövde üzerinde işaretlenmiş veya yazılmıştır. Sürücü ve yolcu, isteğe göre bu kademeleri ayarlar. Kumanda edilen sistemin karşısına dijital ekranda çek işareti konur. Bu işaret hangi konumun aktif olduğunu belirtir. Kanatlar havalandırma kapaklarının büyüklüğüne göre farklı boyutlarda yapılır. Aracın simetri noktalarında havalandırma kapak ve kanat yapıları aynıdır. Kanatlar kumanda sistemi sayesinde aşağı yukarı veya sağa sola ayarlanabilir. Başlangıç noktasında içeri hava almayacak şekilde kapanır. Tam açıldığında kabin içerisine bol miktarda hava akışı sağlar. Kanat kapakçıkları açılıp kapanma hareketinin yanında hava akışını değişik yönlere yönlendirecek şekilde kumanda edilir. Havalandırma Sistemi Malzemesi Plastik malzemelerden yapılmıştır. Sertleştirilmiş plastik malzemelerden üretilir. Çok değişik renklerde yapılır. Bazılarının etrafında görüntü düzgünlüğünü sağlamak için nikelaj çerçeveler kullanılmıştır. Vidalı sabitlenen çeşitlerinde vidaları gizleme amacı ile de çerçeve yapılır. Havalandırma Sistemi Montaj Metotları Havalandırma sistemleri elemanlarının sökülmesi sırasında genellikle manivela yöntemi sökme yapılır. Bu durumda kullanılan takım ile dayama yüzeyi arasına bez veya benzeri yumuşak malzeme konmalıdır. Havalandırma kanalları ve kumanda sistemleri tırnaklı kavrama yöntemi ile bağlanır. Takılmaları sırasında önce bir taraftaki tırnaklı kısım, tırnağı yerine oturacak şekilde bağlanır. Diğer tarafa basınç uygulanarak sistemin yerine oturması sağlanır. Vidalı birleştirme yöntemi ile bağlananları da vardır. Bu sistemlerde vidalar sıkılır. Vida görüntülerini örtmek için kapakları yerine takılır. GÜNEŞ SİPERLİKLERİ, İÇ DİKİZ AYNASI, VİTES KUMANDA KOLU Güneş Siperlikleri Aracın sürülmesi sırasında güneşin bulunduğu durum bazen sürücüyü ve yolcular rahatsız eder. Aracın yan tarafında oturan yolcular perde ile korunur. Ön tarafta oturan yolcu ve sürücünün korunması gerekir. Bu durum önlem alınmazsa sürücünün sürüş yeteneğini azaltır. Sürüş yolu ve çevreyi görmesini engeller, bunu önlemek için aracın ön camının üst tarafına siperlikler yapılmıştır. Güneş Siperliklerinin Tanımı Araç hareket hâlindeyken önde oturan yolcu ve sürücünün görüşünü engellemeden güneş ışınlarından ve verebileceği diğer zararlardan görme organını, sürücü ve yolcuyu korumak için yapılmış parçalardır. Güneş siperlikleri aracın ön camının üst kısmına, tavana oynak ve ayarlanabilir biçimde bağlanmıştır. Bazı araçlarda araç yan tarafında güneşlikler bulunur. Bunlar güneş siperliklerinden farklı yapıdadır. Yapıları perde yapısına benzer. Güneş Siperliklerinin Çeşitleri Güneş siperlikleri yolcu ve sürücü siperliği olarak çeşitlendirilir. Yolcu siperliklerinde farklı olarak ayna ve bayan yolcu ve sürücüler düşünülerek makyaj ışığı konmuştur. Güneş Siperliklerinin Montaj Metotları Güneş siperlikleri tavan döşemesine monte edilen ayaklar üzerine bağlanır. Ayaklar tavana vidalar yardımı ile bağlanır. Siperlik ayaklarından birine mafsallı olarak bağlanmıştır. Diğer taraftaki ayağa geçmeli bağlanır. Geçmeli kısım güneşin durumuna göre çıkarılarak yandan gelen güneş ışınlarını engellemek için kullanılır. Güneş Siperliklerinin Malzemesi Çelik tel iskelet üzerine ince plastik, kumaş ve deri kaplama malzemeleri kullanılır. İki kat arasındaki boşluğu doldurmak ve dayanımını artırmak için karton, plastik ve duralit dolgu malzemesi kullanılır. Döşeme dikimlerinde cepli kaplamalar yapılır. Bu cepler ruhsat ve benzeri küçük evrakların konulması ve muhafazasını sağlar. İç Dikiz Aynası Araç sürücüsü seyir hâlinde aracın arka kısmındaki hareketleri gözlemek zorundadır. Öndeki aracı geçerken, şerit değiştirirken arka kısmın kontrolü trafik güvenliği açısından çok önemlidir. Trafik kazaları önlenir. Yolcu taşıma araçlarında yolcuların ve hizmet elemanlarının hareketlerini sürücü tarafından izlenmesi istenmektedir. Bu nedenle arka kısmın kontrolü için aracın dış sağ ve soluna geri görme aynaları konulmuştur. Benzer bir ayna aracın içine üst ön tavanına bağlanmıştır. Aracın iç kısmına konulan ayna hem aracın arka tarafının hem de araç içinin birlikte kontrol edilmesini sağlar. İç Dikiz Aynasının Tanımı Araç seyir hâlindeyken, durak ve park alanlarından çıkarken aracın arka kısmında kalan yolun, araç ve yaya trafiğinin kontrolünü sağlamak için kullanılan aynalardır. Bu aynalarda aracın iç kısmına konulan aynaya iç dikiz (iç geri görme) aynası denir. İç Dikiz Aynasının Çeşitleri Yapı olarak oval, düz çeşitleri vardır. Bunun yanında modern araçlarda fazla ışık geldiğinde karartma yapan elektriki sistemli iç geri görme aynaları vardır. İç geri görme aynaları genellikle düz yapıdadır. Yolcu taşıma araçlarında oval iç dikiz aynaları kullanılır. İç Dikiz Aynasının Montaj Metotları İç geri görme aynaları iki şekilde monte edilir. Montaj işlemi sırasında geri görme aynası aracın ön camının ortasına gelecek şekilde bağlanır. Cama yapıştırma, tavana vidalı bağlama şeklindedir. Cama Yapıştırma İç geri görme aynasının bağlanacağı nokta tespit edilir. Bu nokta sürücünün aracın arka kısmını çok iyi görebileceği bir aralık ve açıda olmalıdır. Bu nedenle bazı araçlarda ayna orta eksenin soluna doğru bir, beş santimetre arasında kayacak şekilde bağlanır. Aynanın ayak kısmı ve bağlanacağı kısım leke ve kimyasal atık bırakmayan madde ile temizlenir. Özel yapıştırma sıvısı ayak ve yapışma yüzeyine sürülür. Ayak yapışma yüzeyine bastırılarak yerleştirilir. Bir süre el basıncı ile tutulur. Yapıştırıcının özelliğine göre kuruma süresi beklenir. Bu sürenin dolmasından sonra ayna kızak kanalları yardımı ile ayak üzerine bağlanır. Tavana Vidalı Bağlama Geri görme aynası en az iki adet vida yardımı ile tavana bağlanır. Vida yerleri aracın üretimi sırasında belirlenmiştir. İç Dikiz Aynasının Malzemesi İç geri görme aynası kanallı ayak, kızak, çerçeve, ayna ve koldan meydana gelmiştir. Ayaklar, kızak ve çerçeveler genellikle plastik malzemelerden yapılmıştır. Metal malzemeden yapılmış çerçeveler de vardır. Vites Kumanda Kolu Vites değiştirme işlemini gerçekleştiren kollardır. Dokunmatik ve manuel (mekanik) olmak üzere iki çeşittir. Dokunmatiklerde vites değiştirme düğmeleri vardır. Bu tür vites değiştirme işlemi elektronik kontrol ünitesi bulunan araçlarda kullanılır. Genellikle orta konsol ön alt kısmında bulunur. Gene de vites topuzu üzerine bağlananları da vardır. Vites kolu bir boru, topuz da denilen tutma ucu ve çataldan oluşur. Alt gövdeye plastik ayaklar yardımı ile yataklandırılanları vardır. Genellikle vites kutusuna direkt bağlanmıştır. İç kısma gelen kısmı döşeme malzemesi ile kaplanır. Döşeme malzemesi genellikle esneme özelliği yüksek plastik malzemelerden yapılmıştır. Vites Kolu Konsolu (Orta Konsol) İki koltuk arasında bulunan döşeme malzemesidir. Genellikle esneme özelliği olan sert plastiklerden yapılmıştır. Tek parçalı ve çok parçalı yapılanları vardır. İki koltuk arasındaki kol dayama desteği bu konsol üzerine bağlanmıştır. Konsol üzerine evrak, anahtar ve benzeri küçük parça koymak için gözler yapılmıştır. Bazı bölmeler kapaklıdır. Bazı konsollar üzerinde bardaklık, arka kısımlarına küllük, sigara çakmağı konulur. Vites kumanda kollarının aracın altından içeriye ses, toz ve nem geçirmemesi için izolasyon yapılır. ARAÇ ÜZERİNDE GÖĞÜSLÜK İŞLEMLERİ Direksiyon Simidi ve Sektör Kolu Her araç değişik yöntemlerle yön değiştirir. Yön değiştirme isteği aracın sürücüsünden gelir. Bu istek aracın ön ya da arka lastik grubuna iletilir. Bu yönlendirme direksiyon simidi tarafından algılanır. Direksiyon simidi hareketi sektör miline aktarır. Sektör mili direksiyon kutusuna hareketi iletir. Dairesel gelen hareket direksiyon kutusunda doğrusal harekete dönüştürülür ve lastiklere iletilir. Direksiyon Simidi Tanımı Direksiyon simidi sürücünün yön değiştirme isteğini sektör mili yardımı ile direksiyon kutusuna iletilmesini sağlayan çevirme parçasır. Yapı olarak tüm direksiyon simitleri aynı yapıya sahiptir. Araçlara göre farklılığı büyük küçük olmasıdır. Bazı araçlarda sağa sola, ileri geri hareketle çevirme isteğini bildiren direksiyon simitleri vardır. Bunlar otomobil, kamyonet, kamyon, otobüs ve benzeri kara yolu üzerinde hareket eden araçlarda kullanılmaz. Direksiyon Simidi Çeşitleri Direksiyon simitleri hava yastığının olup olmadığına, simit göbek bağlantı kolu sayısına ve gövde yapılarına göre çeşitlendirilir. Eski tip araçlarda hava yastığı bulunmamaktadır. Yeni dönemde üretilen tüm araçlarda sürücü ön hava yastığı direksiyon simidi üzerine yerleştirilmiştir. Kenar göbek bağlantısı en az iki koldan oluşur. Sayı altıya kadar çıkar. Yeni üretilen araçlarda radyo kumanda, hız kontrol düğmeleri direksiyon simidi üzerinde bulunur. Yeni bazı araçlarda direksiyon simidi üzerine otomatik vites düğmeleri konmuştur. Gövde yapıları dökme plastik kaplamalı ve döşeme kaplamalı direksiyon simitleri olarak iki çeşittir. Kaplama malzemesi olarak vinileks türü plastik, bez veya deri kullanılır. Dolgu malzemesi ise süngerdir. Direksiyon Simidinin Montaj metotları Direksiyon simide sektör mili üzerine bir adet somun veya cıvata ile bağlanır. Direksiyon Simidinin Malzemesi Direksiyon simidinin iç yapısı boru veya yassı çelik sacdan yapılmıştır. Saclar üzerinde belirli aralıklarla delik kısımlar vardır. Bu delik kısımlar dolgu malzemesinin kaymasını önlemek için yapılmıştır. Direksiyon Simidi Parçaları Direksiyon simidi takımı; simit, bağlama somunu ve sektör milinden oluşmuştur. Simit iskelet, dolgu ve kaplama malzemelerinden oluşur. Sektör milinin üst tarafına vida dişi açılmıştır. Konik dişli çeşidinde açılan bu dişli somunun sıkı kavramasını sağlar. Bu şekilde somunun kendiliğinden gevşemesi önlenir. Sektör Mili Direksiyon simidinden gelen döndürme hareketini direksiyon kutusuna ileten mildir. İçi boş yapılmıştır. Çok kaliteli çelik malzemeden üretilir. Simit tarafındaki uç kısmına somunun veya vidanın bağlanabileceği dişliler açılmıştır. Konik sistem açılan bu diş yapısı vida ve somunun gevşemesini önleyecek yapıdadır. Direksiyon kutusunun içine giren kısmın sonsuz vida dişli şeklinde olanları çoğunluktadır. Göstergeler Sistemi Aracın değişik sistemlerinin çalışmalarının sürücüler tarafından sürekli gözlenmesi gerekir. Bunun için çok değişik yapı ve çalışma prensiplerinde göstergeler yapılmıştır. Bu göstergeler aracın göğüs sitemi üzerine yerleştirilmiştir. Göstergeler Sistemi Tanımı Aracın çeşitli sistemlerinin çalışma durumlarının sürücü tarafından aracın ve motorun çalışması sırasında gözlenmesini sağlayan sistemlerdir. Göstergeler Sistemi Çeşitleri Göstergeleri aracın üzerinde bulunan sistemlere göre çeşitlendirmek mümkündür. Bunlar; motor göstergeleri, fren göstergeleri, ısıtma ve soğutma göstergeleridir. Aynı zamanda dijital, analog, lambalı olarak da çeşitlendirilebilir. Her sisteme ait göstergelerin özellikleri, çalışma prensipleri diğer modüllerde açıklanmıştır. Göğüslük üzerine görüntü olarak farklı yapı ve şekillerde yerleştirilmişlerdir. Göstergeler Sistemi Montaj Metotları Vidalı bağlama, tırnaklı sıkı geçme biçiminde bağlanır. Göstergeler Sistemi Malzemesi Plastik bir kutu içerisine göstergeler yerleştirilmiştir. Sürücü tarafı şeffaf sert plastik veya camla kapatılmıştır. Bu şeffaf kaplamaların oval düz yapılanları vardır. Göğüslük Araç sürücüsü, aracın işletimi sırasında bazı sistemlerin çalışmasını gözlemek, bazı sistemleri kumanda etmek, ihtiyacı olan küçük eşyaları yakınında bulundurmak zorundadır. Gözleme işlemleri gösterge sistemleri yardımıyla gerçekleştirilir. Göstergelerin sürücüye en yakın ve kolay gözlenebilir olması istenir. Sürücünün bakış açılarına uygun bir şekilde göğüslük üzerine yerleştirilir. Kontrol mekanizmaları sürücünün önü ve yanlarına yerleştirilmiştir. Düğme, basit itme, çekme, tek ve çok kontrollü anahtarlar genellikle ön göğüslük üzerine yerleştirilir. Bu yerleşimler sürücünün yerinden kalkmadan ulaşabileceği noktalarda olmalıdır. Eşyalar ise kapaklı veya kapaksız yapılan küçük bölmelere yerleştirilir. Bu bölmelerin en bilineni torpido gözüdür. Göğüslüğün Tanımı Araç kabin iç kısmında bulunur. Gösterge ve kumanda sistemleri, torpido gözü, ön hava yastıkları, hava üfleme üniteleri göğüs üzerinde bulunur. Göğüslüğün Parçaları Destek direği, bağlama elemanları, gövde ve kaplamadan oluşur. Üzerinde birçok sistemi barındırır. Göğüslük Malzemeleri Destek direği olarak güçlendirilmiş çelik sac ve borular kullanılır. Gövde yapısı sünger ve benzeri malzemelerden yapılmıştır. Son dönemlerde geri dönüşümlü plastik malzeme kullanılan araçlar vardır. Kaplama malzemesi olarak deri, vinileks türü plastik malzemeler kullanılır. Araç, kabin içi renklerine uygun renk seçenekleri vardır. Göğüslük Montaj metotları Vidalı ve geçmeli montaj yöntemleri ile yerlerine bağlanır. Geçmeli bağlantılarda sıkı plastik kavramalar kullanılmaktadır. Vidalı birleştirilenlerde vida sayısı en az dörttür. İki yan ve iki alt bağlantı vidası kullanılır. Yirmi ve üzerinde bağlantı vidası bulunan araçlar da bulunur. Sökme işlemi sırasında vida yerleri iyi tespit edilmelidir. KAPI İÇ DÖŞEMELERİ Kapı İç Döşemeleri Araç yan taraflarında, kapı içlerinde kilit, cam krikosu ve benzeri sistemlerin mekanizmaları vardır. Bunlar açıkta kaldığında dış etkilerden zarar görür. Ayrıca göze hoş görünmeyen bir yapıya sahiptir. Bu kısımların kapatılması gerekir. Kabin İç Döşemelerinin Tanımı Aracın yan iç kısımlarının kaplanarak görüntünün düzeltilmesini; cam, kapı kilit mekanizması gibi parçaların dış etkilerden korunmasını sağlayan döşeme yapısına araç kapı iç döşemeleri denir. Bu tür döşemelerde birinci amaç güzel görüntüdür. Koruma görevi de olduğu için dayanıklı malzemelerden yapılır. Diğer döşeme malzemeleri gibi yanmaya karşı dayanıklıdır. Kapı İç Döşemelerinin Çeşitleri Kapı iç döşemeleri yüzey, dolgu ve bağlama şekillerine göre çeşitlendirilir. Döşeme malzemeleri özel üretilmiş kumaş, plastik, deri ve benzeri malzemelerden yapılır. Kapı Yüzey Kaplama Malzemelerine Göre Kabin İç Döşemeleri  Kumaş malzemeli döşemeler  Plastik malzemeli döşemeler  Deriden yapılmış döşemeler  Kaplamasız döşemeler Kumaş döşemeler düz, desenli, ince, kalın döşeme malzemeleri olarak çeşitlendirilir. Otomobillerde çoğunlukla desenli malzemeler kullanılmaktadır. Plastik (vinileks) kaplamalı döşeme malzemeleri, otomobilin rengine göre siyah ve gri tonlarda yapılmıştır. Özellikle hafif ticari araçlarda daha çok kullanılmaktadır. Deri kaplama malzemesi, lüks otomobillerde tercih edilen döşeme malzemesidir. Tam deri ve yarım deri döşemeler olarak iki çeşittir. Kaplamasız döşeme malzemeleri, hafif ticari araçlarda çok karşılaşılan tek parça yapılmış malzemelerdir. Genellikle plastik malzemelerden yapılmıştır. Ahşap malzemeden yapılanları az miktarda kullanılır. Bağlama Şekillerine Göre Kapı İç Döşemeleri Daha önceki döşeme bağlama sistemlerinin hepsi kullanılmıştır. Vidalı, klemensli, plastik kavramalı, geçmeli tip bağlantı sistemleri değişik araçlara ait kapı iç döşemelerinde kullanılmıştır. Kabin Alt ve Üst Çıtaları Kabin içinde, kapı altı ve tavan altındaki çıtalardır. Esneme özelliği olan sert plastiklerden yapılmışlardır. Kapı içi çıtaları geçmeli ve vidalı bağlama yöntemleri ile yerlerine bağlanır. Kapı iç çıtaları yerine bağlandıktan sonra tutamaklar, emniyet kemeri muhafazaları yerine bağlanır. Bu parçalar kapı iç döşemelerinde olduğu gibi yerlerine bağlanır. Kabin İç Döşemelerinin Montaj Metotları Kapı iç döşemeleri sabitleme kavramaları (kancaları) vidalı, kanal geçirmeli montaj yöntemleri ile bağlanır. Kavramalılar sabitleme klemensi ve kavrama olmak üzere iki parçadan oluşur. Kavrama plastikten yapılır. Plastikler tırnaklıdır. Sabitleme klemensi karoseri üzerindeki yuvasına oturtulur. Oynamayacak şekilde sıkıştırılır. Döşeme üzerine kavramalar bağlanır. Kavramalar klemensleri karşılayacak şekilde yerine yanaştırılır. Basınç uygulanarak kavramaların klemense oturması sağlanır. Vidalı tiplerde genellikle sac vidaları kullanılır. Vida yerine sıkıldıktan sonra vida başına özel kapak takılır. Kapak dekoratif görüntü kazandırır. Kanallılar tek taraflı ya da çift taraflı yapılır. Tek taraflılarda önce kanalın bulunduğu kısma döşemenin kenarı düzgünce yerleştirilir. Diğer tarafı diğer birleştirme yöntemleri ile yerine bağlanır. İki tarafı kanallılarda döşeme parçası önce bir kanala yerleştirilir. Diğer tarafı bükülerek kanal yuvasına oturtulur. Yanları diğer birleştirme yöntemleri ile sabitlenir. Kabin İç Döşemelerinin Malzemeleri Döşeme kaplama malzemesi olarak plastik, deri ve kumaş kullanılır. Dayama dolgu malzemesi olarak ahşap, sert plastik malzemeler kullanılır. TAVAN DÖŞEMELERİ Tavan yapısına bakıldığında dış kısmı çok düzgün yapıdadır. İç kısmı dayanım kuşakları ile donatılmıştır. Oldukça kötü görüntüsü vardır. Bu görüntünün gizlenmesi gerekir. Bu işlem örtme yolu ile yapılır. Güzel görüntü elde etmenin yanında ses ve ısı yalıtımı amacıyla tavan alt kısmı kapatılır. Tavan Döşemelerinin Tanımı Tavan alt kısmının güzel görünmesi, dış sıcaklığı ve sesin araç içine girmemesi için kullanılan örtüye tavan alt döşemesi denir. 6Tavan Döşemelerinin Çeşitleri Dolgu yapısına göre kâğıt, sıkıştırılmış köpük, sıkıştırılmış ağaç parçaları dolgulu döşeme (örtü) malzemesine göre deri, bez ve vinileks kaplamalı çeşitleri vardır. Tavan Döşemelerinin Montaj Metotları Araç tavanları yapıştırma, vidalı sıkıştırma ve klemensli yöntemlerle bağlanır. Vidalı bağlantı elemanları, üst döşeme çıtaları, dikiz aynası, tavan tutamaklarının bağlanması ile gerçekleşir. Bu parçaların ayakları tavanı sıkıştırır. Yapıştırma işlemleri aracın üretimi sırasında sıkıştırılarak yapılır. Sonradan yapılan yapıştırma işlemeleri verimli ve kaliteli yapılamamaktadır. Sıkıştırma işlemi tavan kenarına yapılan yuvalara tırnaklı plastik kavramalarla yapılır. Tavan Döşemeleri Malzemesi Dolgu-kaplama malzemeleri ve sıkıştırma elemanları parçalarıdır. Dolgu malzemeleri sıkıştırılmış öz kütlesi düşük ağaç, köpük, kâğıt ve süngerden yapılır. İnce sacdan yapılmış kaporta malzemesi kullanılan araçlarda ses ve ısı yalıtımı yapılması zorunludur. Bu tür araçlarda plastik katkılı köpük daha çok kullanılır. Döşeme malzemesi olarak yağsız deri, yanmayan dayanıklı vinileks türü plastik ve bezler kullanılır. ARKA CAM ÖNÜ VE BAGAJ İÇİ DÖŞEMELERİ Arka Cam Önü Döşemesi Arka cam önü görüntüsünün de düzgün olması gerekir. Aracın bu kısmının üzerine hoparlör, havalandırma üniteleri ve benzeri parçalar yerleştirilir. Güzel görüntüyle birlikte dayanımının iyi olması istenir. Resim 7.1'de arka cam önü döşemesi görülmektedir. Yüzey döşemeleri halıfleks türü kumaş malzemeler, deri, vinileks türü plastik ve esneme özelliği olan sert plastiklerden yapılır. Yüzey kaplama malzemeleri klemens, plastik kavrama ve yapıştırma yöntemleri ile yapılır. Arka Cam Önü Döşemesi Tanımı Aracın arka camının ve ön kısmının görüntüsünü güzelleştirmek, arka hoparlör ve arka havalandırma ünitelerini bağlamak için yapılan döşemelere arka cam önü (panzot) döşemeleri denir. Arka Cam Önü Döşemesi Çeşitleri Sabit ve hareketli olmak üzere iki çeşittir. Sabit döşemeler arka cam önü iskeletine sabit ve sıkı bağlanır. Hareketli döşemeler hatchback araçlarda kullanılır. Hatchback araçlarda döşeme tablasının ön ucu kızaklı ya da mafsallı olarak arka koltuk destek parçasına bağlanır. Arka ucu dış kenar uçlarına bağlanan esnek plastik halatlarla aracın arka kapısına geçmeli olarak bağlanır. Kapı açıldığında tabla yukarı doğru kalkar. Kapı kapatıldığında arka yan amortisör arkasındaki destekler üzerine oturur. Hareketli arka cam önü döşeme bağlantıları Arka Cam Önü Döşemesi Montaj Metotları Arka cam önü döşemeleri klemensler, plastik kavramalar ve yapıştırma yöntemleri ile bağlanır. Sabit alt yapıya sahip araçlarda döşeme malzemesi yapıştırılarak ya da yan döşemeler tarafından sıkıştırılarak sabitlenir. Arka Cam Önü Döşemesi Malzemesi Malzeme olarak kapı yan döşemeleri ve tavan döşemeleri ile aynıdır. Bagaj İçi Döşemesi Arka bagajın sac yapısının korunması, güzel görünmesi istenir. Bazı araçlarda, özellikle otomobillerde yedek lastik aracın arka kısmına gömülmüştür. Lastiğin kolay çıkarılıp konması gerekir. Görüntüsü istenmez. Bunları sağlamak için aracın arka alt ve yan kısımları döşeme malzemeleri ile kapatılmıştır. Bagaj İçi Döşemesi Tanımı Aracın arka bagaj içindeki sacların ve yedek lastik görüntülerinin düzgün olması için alt ve kenar kısımlarına yapılan döşemelere arka bagaj içi döşemeleri denir. Bagaj İçi Döşemesi Çeşitleri Bagaj içi döşemeleri yapım malzemelerine göre çeşitlendirilir. Halıfleks türü alt kısmı neme dayanıklı duruma getirilmiş kumaş esaslı döşemeler ve plastik döşemeler olarak çeşitlendirilir. Yan döşemeler genellikle plastik esaslı malzemelerden yapılmıştır. Bagaj İçi Döşemesi Montaj metotları Klemens, plastik kavrama geçmeli ve vidalı birleştirme sistemleri ile monte edilir. Yan döşemeler genellikle vidalı birleştirme yöntemi ile bağlanmıştır.